Τις τελευταίες δεκαετίες ο δυτικός «πολιτισμένος» κόσμος, ο κόσμος της υλικής αφθονίας, χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση της μαζικής κουλτούρας. Η μαζική κουλτούρα, που συμβαδίζει με την εξάλειψη του λαϊκού πολιτισμού της υπαίθρου και των παραδοσιακών πόλεων και έβαλε στο περιθώριο τη γνήσια, αυθεντική τέχνη, κατασκευάστηκε για να γεμίσει τον ελεύθερο χρόνο του σύγχρονου ανθρώπου. Ποιο ρόλο παίζει η μαζική κουλτούρα στη σημερινή κοινωνική οργάνωση και με ποιο τρόπο επιδρά στα άτομα-δέκτες;
Ποια η διαφορά της από την αυθεντική τέχνη;
Οι πρωταγωνιστές της τωρινής μοιρασιάς της εξουσίας και της ιδιοκτησίας, εκμεταλλεύτηκαν τις σύγχρονες εξελίξεις και επινόησαν αυτό που λέγεται μαζική κουλτούρα, για να μπορέσουν να ασκήσουν έλεγχο στη συνείδηση των ανθρώπων. Τα προϊόντα της κουλτούρας αυτής δεν έχουν σχέση με την αισθητική, αλλά με τα οικονομικά και άλλα συμφέρονται του βιομηχανικού και χρηματιστηριακού κεφαλαίου.
Γνωρίσματα της μαζικής κουλτούρας είναι η τυποποίηση. Είναι η ατέρμονη επανάληψη των ίδιων θεμάτων, μοτίβων και τεχνικών, η αναίσχυντη εκμετάλλευση στοιχείων της λαϊκής κουλτούρας.
Η οχληρότητα της καθημερινής ζωής, τα προβλήματα επιβίωσης, συμμετοχής στα κοινά και αυτογνωσίας, η αγωνία για το μέλλον, η αίσθηση της αποξένωσης που έχει το σύγχρονο άτομο από κάθε τομέα της ιδιωτικής, κοινωνικής και πολιτικής ζωής, έκαναν τον ελεύθερο χρόνο πραγματικό άσυλο. Αυτό ακριβώς το καταφύγιο καταλήφθηκε από τη μαζική κουλτούρα, που πέτυχε τον εφησυχασμό, την εξουδετέρωση της οργής και της απελπισίας, την αδρανοποίηση της σκέψης και την αναπαραγωγή των παραδεδομένων αξιών και αναγκών. Η μαζική κουλτούρα προσφέρει διασκέδαση, μ’ άλλα λόγια φυγή από την καθημερινότητα και προετοιμασία για μια ακόμη εργάσιμη μέρα.
Η μαζική κουλτούρα δεν είναι αυτή που δημιουργείται από τις μάζες, αλλά αυτή που κατασκευάζεται με βιομηχανικό τρόπο για να καταναλωθεί απ’ αυτές και οδηγεί σε κοινωνική παρακμή.
Στην παρακμή αυτή οι πολίτες δεν μετέχουν ενεργητικά στην κοινωνική και πολιτική ζωή και είναι βυθισμένοι στον καταναλωτισμό και στις συνήθειες της κοινωνίας της αφθονίας, που κατακλύζουν τα ενδιαφέροντά τους. Από την άλλη πλευρά, δεν συνειδητοποιούν και ακόμα περισσότερο δεν αμφισβητούν την τάξη των πραγμάτων, την οποία θεωρούν αυτονόητη. Νευραλγικό ρόλο έχουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, η διαφήμιση και τα προϊόντα της μαζικής κουλτούρας. Πρόκειται για τα πολιτιστικά προϊόντα που κατασκευάζονται με βιομηχανικό τρόπο για τις μάζες (έργα τύπου Χόλυγουντ, δίσκοι και περιοδικά ευρείας κυκλοφορίας, μπεστσέλλερ κ.α.).
Μέσα από αυτούς τους μηχανισμούς οι πολίτες διαμορφώνουν την πεποίθηση ότι ζουν σε μία ορθολογική κοινωνία που επιδιώκει την ελευθερία και την ευτυχία τους, αδυνατώντας να διακρίνουν τις μορφές καταπίεσης και αλλοτρίωσης που τους περιστοιχίζουν.
Η μαζική κουλτούρα υποτάσσει όλους τους τομείς της πνευματικής παραγωγής για ένα και μοναδικό σκοπό, την απασχόληση των αισθήσεων των ανθρώπων από τη στιγμή που βγαίνουν από το εργοστάσιο, το βράδυ, ως τη στιγμή που θα χτυπήσουν την κάρτα τους το άλλο πρωί.
Ο θεατής δεν χρειάζεται να σκέφτεται μόνος του, το προϊόν προδιαγράφει κάθε αντίδραση.
ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ, ΤΙΣ ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ
ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ
Είναι η εποχή στην οποία οι λέξεις και οι έννοιες έχουν διαφοροποιηθεί ως προς το περιεχόμενο και τη σημασία τους.
Είναι η εποχή όπου η καταπίεση σημαίνει ελευθερία, η κατανάλωση δύναμη, ο έλεγχος ασφάλεια, ο φόβος σύνεση, η απάτη πολιτική, η υστερία χαρά.
Και είναι τόσο κοινά αποδεκτές έννοιες που έχουν ως αποτέλεσμα την εξάλειψη κάθε κοινωνικής αντιπολίτευσης και την απόρριψη κάθε μορφής αντίστασης.
Ο άνθρωπος σήμερα είναι ίσως περισσότερο ανίκανος από ποτέ, να επιδράσει πάνω στον ίδιο του τον μηχανισμό.
ΕΡΩΤΗΣΗ : Σήμερα λοιπόν, αγαπητέ μου, ποια έννοια έχει ο Πολιτισμός;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Η απάντησή μου δεν είναι εύκολη γιατί η ιστορία όλων των κοινωνιών δείχνει παραποίηση της έννοιας του Πολιτισμού προς όφελος της ΄Αρχουσας Τάξης.
Διαβάζουμε αναλύσεις για την έννοια του Πολιτισμού, της Κουλτούρας, της Τέχνης, της Καλλιτεχνίας, κλπ.
Όλα είναι Πολιτισμός. Αλλά στο τέλος διερωτώμαι που είναι ο Πολιτισμός; Κατέληξα λοιπό ότι η βασική έννοια του Πολιτισμού προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «πέλω» (από την οποία δημιουργήθηκε η λέξη «πόλις») που σημαίνει συναναστρέφομαι και συμβιώνω.
΄Αρα βασικό χαρακτηριστικό του πολιτισμού είναι η διάθεση του ατόμου για «ΟΜΑΔΙΚΗ ΣΥΜΒΙΩΣΗ» με την αποδοχή ότι η συμβίωση θεμελιώνεται στην ευγενή και ηθική συμπεριφορά του ατόμου.
ΕΡΩΤΗΣΗ : Δηλαδή οι Τέχνες, η Καλλιτεχνία και η Κουλτούρα δεν έχουν την ίδια έννοια με τον Πολιτισμό;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Ο πολιτισμός όπως απάντησα είναι η ευγενής και η ηθική συμπεριφορά.
«Η τέχνη όπως είπε και ο Γ. Σεφέρης, είναι ένα μέσο, το υψηλότερο μέσο που βοηθά τους ανθρώπους να πλησιάσουν ο ένας τον άλλον».
Η τέχνη και η καλλιτεχνία εξημερώνουν τα ήθη και απομακρύνουν από αυτά την αγριότητα με αποτέλεσμα να μυείται ο πολίτης σε ευγενείς και ηθικές συμπεριφορές, οπότε τότε αναγνωρίζεται ως πολιτισμένος.
ΕΡΩΤΗΣΗ : Μπαίνω στον πειρασμό να ρωτήσω πως τόσοι δικτάτορες και εγκληματίες υμνήθηκαν και ύμνησαν ή χρησιμοποίησαν μουσικές, θέατρα και άλλες τέχνες;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Η τέχνη είναι ένα μέσο, αν θέλεις πες το ένα εργαλείο, που δημιουργήθηκε για εξημέρωση του ανθρώπου, ο τρόπος όμως χρήσης του και εκμετάλλευσής του γίνεται από καλούς ή κακούς ανθρώπους.
ΕΡΩΤΗΣΗ : Και ποιος λοιπόν δημιουργεί τους καλούς και κακούς ανθρώπους;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Η παιδεία της Πολιτείας αγαπητέ μου έχει τον πρώτο λόγο. Και παιδεία δεν εννοώ μόνο το σχολείο, αλλά το Νομικό και θεσμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο λειτουργεί η Πολιτεία. Μάλιστα μεγάλο παράδειγμα θα σου δώσω με την έννοια του πολιτισμού και της κουλτούρας.
ΕΡΩΤΗΣΗ : Τι είναι Κουλτούρα; Και σε τι διαφέρει από τον Πολιτισμό;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ : ΄Ενας γενικός όρος μας δίνει την έννοια ότι Κουλτούρα είναι το σύνολο των πνευματικών και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων μιας κοινωνίας, ενώ Πολιτισμός είναι η ίδια η συμπεριφορά του ανθρώπου μέσα στην Κοινωνία.
΄Ετσι βλέπουμε ότι ο πολιτισμός γεννιέται από την κοινωνία των πολιτών και δημιουργούνται οι ανθρώπινες σχέσεις, τα ήθη και έθιμα και η καθαρή έκφραση της κοινωνίας με μουσική, χορό, θέατρο, ζωγραφική και άλλες καλές τέχνες.
Αντίθετα η κουλτούρα δημιουργείται από κάποιους ανθρώπους και επιβάλλεται στην κοινωνία και παρά την όποια αξία της δεν εκφράζει όλες τις κοινωνίες, με αποτέλεσμα να τις αλλοιώνει εξομοιώνοντάς τες.
Βέβαια όταν η κουλτούρα γίνεται μαζική και δημιουργεί τεράστια βιομηχανικά, εμπορικά και χρηματοπιστωτικά συμφέροντα που δεν έχουν επίκεντρο την ανάδειξη των ιδιαιτεροτήτων των κοινωνιών, απεναντίας την αλλοίωσή τους με την ισοπεδωτική τους συμπεριφορά.
ΕΡΩΤΗΣΗ : Με την απάντησή σας προβληματίσθηκα με τον τρόπο που μέσω της κουλτούρας αλλοιώνονται οι τοπικοί πολιτισμοί. Τώρα καταλαβαίνω γιατί ο σοφός λαός λέει περιπαιχτικά σε κάποιον ότι είναι «κουλτουριάρης».