Η πρωταρχική ώθηση που θέτει και διατηρεί σε συνεχή κίνηση τον καπιταλισμό προέρχεται από τη δημιουργική καταστροφή των επενδύσεων, όσων επιχειρήσεων δεν προσαρμόζονται στις συνεχώς εξελισσόμενες καινοτομίες. Οι επιχειρηματίες πιεζόμενοι από τον ανταγωνισμό τους εισάγουν συνεχώς νέα προϊόντα, νέες μεθόδους παραγωγής και μεταφοράς, νέες μορφές οργάνωσης της βιομηχανίας, αναζητούν νέες πηγές πρώτων υλών και ημικατεργασμένων και νέες αγορές. Οι καινοτομίες αυξάνουν μεν την παραγωγικότητα και την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων, έχουν όμως ως τελικό αποτέλεσμα την καταστροφή των υπαρχουσών επενδύσεων. Οι οικονομικές συνέπειες των καινοτομιών δημιουργούν βραχυπρόθεσμα ανεργία, μακροπρόθεσμα όμως επαναστικοποιούν τις δομές της οικονομίας και παράγουν περισσότερο πλούτο από τα ερείπια που αφήνουν πίσω τους. Η δημιουργική καταστροφή δηλαδή δημιουργεί τις προϋποθέσεις για υψηλότερη κατανάλωση φθηνότερων και καλύτερων προϊόντων, η παραγωγή των οποίων απαιτεί λιγότερες ώρες απασχόλησης. Κανένα εργατικό κίνημα δεν κατάφερε να αναστείλει την εξέλιξη της τεχνολογίας και τις καινοτομίες σε όλα τα επίπεδα. Βέβαια, τα οφέλη απ’ αυτές δεν κατανεμήθηκαν αναλογικά μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας και δεν αυξήθηκαν ανάλογα οι αμοιβές ούτε μειώθηκαν ανάλογα οι ώρες εργασίας, παρόλες τις συνεχείς αυξήσεις του βιοτικού επιπέδου και τη μετατόπιση της ζήτησης στην αγορά εργασίας από τις πιο κοπιαστικές, ανθυγιεινές, χειρωνακτικές και χαμηλής εξειδίκευσης μηχανικές εργασίες σε πιο ενδιαφέρουσες εργασίες που απαιτούν μεγαλύτερη διανοητική απασχόληση. Μετά τη βιομηχανική επανάσταση παρατηρήθηκε μια συνεχής βελτίωση του βιοτικού επιπέδου που έγινε εφικτή λόγω της δημιουργικής καταστροφής με επακόλουθο την κατάργηση ορισμένων επαγγελμάτων και τη δημιουργία νέων. Οι εργαζόμενοι σήμερα πρέπει να αντιμετωπίζουν τη συνεχή επαγγελματική τους κατάρτιση, μετεκπαίδευση και επιμόρφωση ως μια αναπόφευκτη αναγκαιότητα που τους εξασφαλίζει όχι μόνο τη θέση εργασίας τους και τις δυνατότητες επαγγελματικής τους εξέλιξης, αλλά και την επαγγελματική τους επιβίωση σε οποιαδήποτε αναπόφευκτη μελλοντική δημιουργική καταστροφή. Μεταπολεμικά βιώσαμε όλοι τη δημιουργική καταστροφή με την κατάργηση προϊόντων όπως: τα ψυγεία πάγου, η χειροκίνητη και κατόπιν η ηλεκτροκίνητη γραφομηχανή, οι δίσκοι βινυλίου, το pick up, το μαγνητόφωνο, το view master, οι φωτογραφικές μηχανές Polaroid, τα φωτογραφικά φιλμ, η ασπρόμαυρη τηλεόραση, οι βιντεοκασέτες, κλπ. Σήμερα, στην εποχή του διαδικτύου, των τηλεδιασκέψεων, της τηλεργασίας και των κοινωνικών δικτύων η έμφαση έχει δοθεί σε προϊόντα ψηφιακής τεχνολογίας, βιοτεχνολογίας, διαστημικής τεχνολογίας, εικονικής πραγματικότητας, τεχνητής νοημοσύνης, νανοτεχνολογίας, ρομποτικής, τηλεϊατρικής, τεχνολογίας 5G, τρισδιάστατης εκτύπωσης, e-learning, κλπ. Βέβαια, οι τεχνολογικές εξελίξεις προέρχονται κατά κανόνα από τις μεγάλες επιχειρήσεις που λόγω οικονομιών κλίμακας και επάρκειας κεφαλαίων έχουν τη δυνατότητα να επενδύουν πολύ μεγάλα ποσά στην έρευνα και ανάπτυξη. Το ερώτημα είναι τι πρέπει να γίνει με το βασικό κορμό της ελληνικής οικονομίας που αποτελείται από τις ΜΜΕ (Μικρο-Μεσαίες Επιχειρήσεις με λιγότερους από 250 εργαζόμενους, κύκλο εργασιών μικρότερο των 50 εκατ. Ευρώ και σύνολο ισολογισμού που δεν υπερβαίνει τα 43 εκατ. Ευρώ). Αυτές φθάνουν στην Ελλάδα περίπου στις 830 χιλιάδες και αποτελούν το 99,8% του συνόλου των επιχειρήσεων, απασχολούν το 85,2% του συνόλου των απασχολουμένων και δημιουργούν το 63,6% της προστιθέμενης αξίας (European Commission 2018). Οι επιχειρήσεις αυτές δεν αντιμετωπίζουν μόνο προβλήματα δημιουργικής καταστροφής, αλλά έχουν έναντι των μεγάλων επιχειρήσεων σημαντικά μειονεκτήματα αλλά και πλεονεκτήματα. Πέραν των όσων μπορούν να κάνουν οι επιχειρήσεις, πρέπει παράλληλα να διαμορφωθεί και ένα ευνοϊκό για την ίδρυση, επιβίωση και ανάπτυξή τους περιβάλλον Πρέπει δηλαδή οι επιχειρηματίες να αισθανθούν ότι μπορούν να λειτουργήσουν σε σταθερό θεσμικό και φορολογικό πλαίσιο, με ελαχιστοποιημένη γραφειοκρατία ίδρυσης και λειτουργίας των επιχειρήσεών τους, με ενίσχυση της έρευνας για την ανάπτυξη της καινοτομικότητας, δυνατότητες άντλησης ευνοϊκής χρηματοδότησης, ανάπτυξη του κεφαλαίου επιχειρηματικών συμμετοχών (venture capital), κλπ.
Του ΚΩΝ/ΝΟΥ ΛΥΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΥ
*Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ